ഒരു ഗുജറാത്ത് സഫാരി, കാനന ഭംഗിയിലൂടെ - ഗിർവനം, പിന്നെ മറ്റു ചില കാഴ്ചകളും

ഇതേതാണ്ട് പത്തു വർഷം   മുൻപുള്ള ഒരു യാത്രയുടെ കുറിപ്പാണ്.

കൂടു വിട്ടു കൂടുമാറും മുൻപ് അടുക്കിപെറുക്കലിൽ കിട്ടിയ കുറിപ്പുകൾ.

അഹമ്മദാബാദിൽ നിന്നുമാണ് ഞങ്ങൾ ഗിർവനത്തിലേയ്ക് യാത്ര തിരിച്ചത്. ഞാൻ, താര, വിവേക്, രശ്മി. ഒരു സെമിനാറിന്റെ ഭാഗമായി അഹമ്മദാബാദിൽ വന്നതായിരുന്നു ഞങ്ങൾ. അപ്പോളാണ്  പണ്ട് മുതലേ സ്കൂൾ പാഠപുസ്‌തകങ്ങളിൽ കേട്ട് പഠിച്ച ഗിർ വനം ഇവിടെവിടെയോ ആണെല്ലോ എന്ന ചിന്ത വന്നത്. അപ്പോൾ പിന്നെ പോകാതെ എങ്ങനെ ? 

ഗൂഗിൾ മാപ്പ് എടുത്തു ദൂരം നോക്കിയപ്പോൾ ശരിക്കും ഞെട്ടി. ഏതാണ്ട് 400 Km ദൂരം. 

ലോക്കേഷൻ മാപ്പ് : കടപ്പാട്:  വിക്കിപീഡിയ (https://en.wikipedia.org/wiki/Gir_National_Park)

നിരാശ.. പക്ഷെ എന്തായാലും ശരി. പോയിട്ട് തന്നെ. 

ഇനി ഒരു പക്ഷെ ഈ വഴി വരവുണ്ടാവില്ല. 

എന്തായാലും തീരുമാനിച്ചു. പോയിട്ട് തന്നെ. വിവേക് അപ്പോൾ തന്നെ ടിക്കറ്റും ബുക്ക് ചെയ്തു. തീരുമാനമെങ്ങാനും മാറിയാലോ. (വിവേകും രശ്മിയും couples ആണ്). രാത്രി 10 മണിക്ക് ബസിൽ കയറി.  നേരിട്ടുള്ള ബസ് കിട്ടാത്തതിനാൽ രാവിലെ 5  മണിക്ക്  ജുനാഗഢ് (Junagadh) എന്ന സ്ഥലത്തിറങ്ങി. അവിടുന്ന് ഏതാണ്ട് 80 KM ദൂരമുണ്ട് നാഷണൽ പാർക്കിലേയ്ക് .  

സാധാ ലോക്കൽ ബസിൽ വിജനമായ വീഥികളിലൂടെ നല്ല കൊടും തണുപ്പത്ത് ഒരു യാത്ര. 

ഞങ്ങൾ നാലുപേരും തീവ്രവാദികളെ പോലെ പുതച്ചു മൂടിയിരുപ്പാണ് . കണ്ണുകൾ മാത്രം വെളിയിൽ. 

ഗ്രാമീണവാസികളായ ബസ് യാത്രക്കാർ ഞങ്ങളെ തുറിച്ചു നോക്കുന്നുണ്ടായിരുന്നു. 

അപരിചിതരും അന്യനാട്ടുകാരും ആയതിനാലാവണം. 

(സത്യത്തിൽ അവിടെ ആർക്കും ഗിർ നാഷണൽ പാർക്ക്  എന്ന് പറഞ്ഞാൽ വലിയ പിടിയില്ല.സാസൻ ഗിർ  അല്ലെങ്കിൽ സാസൻ സഫാരി എന്ന് പറയണം. വ്യാപകമായി ഏഷ്യൻ സിംഹങ്ങളെ  കാണുന്ന ഇന്ത്യയിലെ ഏക  ഭൂപ്രദേശമാണ് ഗിർവനം. ഏതാണ്ട് 1412 km2 ആണ് ഗിർ വനത്തിന്റെ വിസ്തൃതി. കൂടുതൽ വിവരങ്ങൾ ഇവിടെ കിട്ടും https://en.wikipedia.org/wiki/Gir_National_Park)

സാസൻ ഗിർ-ലെയ്‌ക്കാണ്‌ എന്നുപറഞ്ഞപ്പോൾ ഒരു യാത്രക്കാരന് ആവേശമായി. അയാൾ വാതോരാതെ സംസാരിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു. ബസിന്റെ ഗ്ലാസ്സുകൾ മാറ്റി നോക്കിയാൽ മാനുകളെ കാണാമത്രെ.

തണുത്തു വരണ്ട കാലാവസ്ഥ . കൊടും കാട്ടിലൂടെയാണ് യാത്ര. പൊടി കാരണം ബസിന്റെ ചില്ലുകളിലൂടെ ഉള്ള കാഴ്ച ദുഷ്കരം ആയിരുന്നു. മാനുകളെ കാണാമെന്ന പ്രതീക്ഷയിൽ ഞങ്ങൾ തണുപ്പ് വകവെയ്ക്കാതെ ചില്ലുകൾ മാറ്റി, കുറെ നേരം നോക്കിയിരുന്നു. ഒരു മാനെ പോലും കണ്ടില്ല.  

ആറു മണിയോടെ ബസിൽ കയറിയതാണ്. എട്ടുമണി ആയപ്പോൾ ഗിർ നാഷണൽ പാർക്ക് എത്തി. 

ഫ്രഷ് ആകാനൊക്കെ അവിടെ ചെറിയ വാടകയിൽ റൂമുകൾ കിട്ടും. ഒന്ന് ഫ്രഷ് ആയശേഷം ഞങ്ങൾ പുറത്തേയ്ക്കിറങ്ങി. മിക്കവരും രാവിലെ ജിലേബിപോലെ എന്തോ കഴിക്കുന്നു. പിന്നെ കടലമാവുകൊണ്ടു വലിയ മുറുക്ക് (പക്കോഡ, chevda snack) പോലെയുള്ള എന്തോ ഒന്ന്. കൂടെ പച്ചമുളകും.  ഞങ്ങളും  വാങ്ങി കഴിച്ചു. വഴിയോരത്തെ ഭക്ഷണം കഴിക്കാൻ മടിയുണ്ടായിരുന്നു എങ്കിലും, പേടിച്ചപോലെ വയറിനു പ്രശ്നമൊന്നും ഉണ്ടായില്ല. 

ഗിർ ഫോറെസ്റ് നാഷണൽ പാർക്ക് - റൂട്ട് മാപ്പ് 

(കമ്പ്യൂട്ടറും ഫേസ്ബുക്കും മൊത്തം തപ്പിയിട്ടു കുറച്ചു ഫോട്ടോസ് മാത്രമാണ് കിട്ടിയത്)

പ്രതീക്ഷയോടെ ഞങ്ങൾ സാസൻ സഫാരിക്ക് ടിക്കറ്റ് എടുത്തു.

തുറന്ന ജീപ്പിലാണ് യാത്ര. പുറകിൽ നിൽക്കണം. ഇടയ്ക്കു തെറിച്ചു പോകുമോ എന്ന് ഭയന്നു. നല്ല പൊടിയും ഉണ്ട്.

ഇലകളൊക്കെ കരിഞ്ഞുണങ്ങി നിൽക്കുന്നു. ഇടയ്ക്കു അവിടെയും ഇവിടെയും ആയി നീൽഗായ് ( largest Asian antelope) എന്നയിനം മൃഗത്തെ കണ്ടു.

തേക്ക്, വട്ട, അഗർബത്തി മരങ്ങളും കുറെ പോത്തുകളും, പലതരം മാനുകളും പക്ഷികളും . 

പക്ഷെ  കുറെയധികം സമയം കാത്തിട്ടും ഒരു സിംഹത്തെ പോലും കാണാൻ പറ്റിയില്ല.

ഗൈഡ് വാതോരാതെ എന്തൊക്കെയോ പറയുന്നുണ്ടായിരുന്നു. 

മ്ലാവ് എന്നറിയപ്പെടുന്ന സാംബാർ മാനുകളാ (Sambar deer) ണത്രെ ഇവിടുത്തെ സിംഹങ്ങളുടെ പ്രധാന ആഹാരം. വേട്ടയാടി ഇരയെ അകത്താക്കിയാൽ പിന്നെ ഏകദേശം മൂന്നു ദിവസത്തേയ്ക്ക് പിന്നെ വിശ്രമമാണത്രേ.  ഈ സമയമായതിനാലാണ് ഒന്നിനെയും കാണാത്തത്. വേറെ ഒരു സ്ഥലത്തു കുറെയധികം സിംഹങ്ങൾ ഉണ്ട്. നിങ്ങളെ കാണിച്ചിരിക്കും എന്നൊക്കെ. 

സത്യത്തിൽ ഞങ്ങൾ പോകാൻ തിരഞ്ഞെടുത്ത സമയം (season) ശരിയായില്ല എന്ന് വേണം കരുതാൻ 

കുറച്ചു മുൻപോട്ടു ചെന്നപ്പോൾ ഏതാണ്ട് വെളുത്തപുറന്തൊലിയുള്ള ഒരു വൃക്ഷം കണ്ടു. ഇംഗ്ലീഷിൽ Gum tree എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഈ മരത്തിന്റെ കറ ക്യാപ്സ്യൂൾ നിർമാണത്തിന്  ഉപയോഗിക്കുമത്രേ.

കുറച്ചു ദൂരം കൂടി കഴിഞ്ഞപ്പോൾ  മനുഷ്യവാസത്തിന്റെ സൂചനകൾ. 
കുറെയധികം മൺകുടിലുകൾ അവിടവിടെയായി കാണാനുണ്ടായിരുന്നു.  

ശരിക്കും അത്ഭുതമായിരുന്നു. സിംഹങ്ങളുടെയും മറ്റു വന്യജീവികളുടെയും ഇടയിൽ കുറെയധികം മനുഷ്യർ. 

ഈ യാത്രയിൽ ഏറ്റവും താല്പര്യം തോന്നിയത് ഗിർ വനത്തിനുള്ളിൽ താമസിക്കുന്ന ഈ മനുഷ്യരെക്കുറിച്ചു  അറിഞ്ഞപ്പോളാണ്. Maldharis (livestock owners) എന്നാണിവർ അറിയപ്പെടുന്നത്. ഏതാണ്ട് എണ്ണായിരത്തിനു മുകളിൽ ആണ് ഇവരുടെ അംഗസംഖ്യ. 

പ്രത്യേക രീതിയിലുള്ള വസ്ത്രധാരണം കൊണ്ട് അവരെ പെട്ടെന്ന് തിരിച്ചറിയാൻ പറ്റും. തുറന്ന ജീപ്പിലൂടെ ഉള്ള യാത്രയിൽ Maldharis വംശജർ  പശുവിനെ മേയ്ക്കുന്നതും കണ്ടു. 

ഇവർ ശുദ്ധ സസ്യഭുക്കുകളാണ്. പശുവളർത്തൽ ആണിവരുടെ മുഖ്യ ഉപജീവന മാർഗം. പാലും തൈരും നെയ്യും അടുത്തുള്ള ഗ്രാമങ്ങളിലും മറ്റും വിറ്റാണ് ഇവർ ഉപജീവനത്തിനുള്ള വക കണ്ടെത്തുന്നുന്നത്. ഒന്നോ രണ്ടോ ഒട്ടകങ്ങളെയും അവിടവിടെയായി കാണാൻ കഴിഞ്ഞു. ഒട്ടകങ്ങളെ ഇവർ യാത്രയ്ക്കായി ഉപയോഗിക്കുമത്രേ. 

ഓരോരോ ചെറിയ ഗ്രൂപ്പുകളായാണിവർ താമസിക്കുന്നത്. ഒരു ചെറിയ വില്ലജ് മോഡൽ (Hamlets or Nesses). ഇവരുടെ ഇടയിൽ ശൈശവവിവാഹം നടക്കാറുണ്ടെങ്കിലും  വ്യത്യസ്‌ത സമുദായങ്ങൾ തമ്മിലുള്ള വിവാഹങ്ങൾ അനുവദനീയമല്ല. കൂടാതെ വധുവിന് പകരം തിരിച്ചു ആ കുടുംബത്തിലേയ്ക് ഒരു പെൺകുട്ടിയെയോ അല്ലെങ്കിൽ നല്ല ഒരു തുകയോ കൊടുക്കേണ്ടി വരുമത്രേ. 

ഈ ലിങ്കിൽ Maldhari tribe നെ കുറിച്ച് കൂടുതൽ വിവരങ്ങൾ കിട്ടും 

  https://www.biodiversityofindia.org/index.php?title=Maldhari_tribe_and_their_clash_with_lion_conservation

കുറെയധികം യാത്ര ചെയ്‌തെങ്കിലും ഒരു സിംഹത്തെപോലും കാണാൻ പറ്റാത്ത നിരാശ കണ്ടിട്ടാവണം ഗൈഡ് ഞങ്ങളെ വേറെ ഒരു ദിശയിലേയ്ക് കൊണ്ട് പോയി. അവിടെ ഒന്ന് രണ്ടു പെൺസിംഹങ്ങളേയും കുറച്ചു കുഞ്ഞുങ്ങളെയും കാണാനായി. 

കടപ്പാട്:  വിക്കിപീഡിയ (https://en.wikipedia.org/wiki/Gir_National_Park)

സഫാരി കഴിഞ്ഞപ്പോൾ ഏകദേശം ഞങ്ങൾ പൊടിയിൽ കുളിച്ച അവസ്ഥ ആയി. എനിക്കാണെങ്കിൽ ശ്വാസം പോലും കിട്ടുന്നില്ല. ശ്വാസകോശം മുഴുവൻ പൊടി നിറഞ്ഞിട്ടുണ്ടാവണം. തിരികെ എത്തി വീണ്ടും അടുത്ത സഫാരി, ലയൺ പാർക്കിലേയ്ക്. അവിടെ കുറെയധികം സിംഹങ്ങളും മുതലകളും മറ്റും ഉണ്ടായിരുന്നു. സത്യം പറഞ്ഞാൽ പൊടി അടിച്ചു  ഞങ്ങളെല്ലാവരും രോഗികളായി എന്ന് വേണം പറയാൻ. 

എന്നിരുന്നാലും ചെറിയ ക്ലാസുകൾ മുതൽ കേട്ടുവന്നിരുന്ന ഗിർ വനം നേരിട്ട് കാണാൻ കഴിഞ്ഞതിന്റെ ആഹ്ളാദത്തിലായിരുന്നു ഞങ്ങൾ. 

ഒരു പക്ഷെ വളരെ അപൂർവമായി കിട്ടുന്ന ഒരു അവസരം. 

                                തിരികെ വീണ്ടും അഹമ്മദാബാദിലേയ്ക്. 

പിന്നീട് ഞങ്ങൾ സബർമതി ആശ്രമവും ഹതീസിംഗ് ജൈന ക്ഷേത്രവും പിന്നെ 'ദാദാ ഹരിർ' എന്ന പടവുകളുള്ള കിണറും (Dada harir  Stepwell)  സന്ദർശിക്കുകയുണ്ടായി.

ആരവല്ലി പർവതനിരകളിൽ  നിന്നും ഉത്ഭവിക്കുന്ന (പഴയ സ്കൂൾ പാഠപുസ്‌തകം ഓർമവന്നു) സബർമതി നദിയുടെ തീരത്താണ് സബർമതി ആശ്രമം.  ഞാൻ കുറെയധികം ഫോട്ടോസ് എടുത്തിരുന്നെങ്കിലും മിക്കതും നഷ്ടപ്പെട്ടു. എല്ലാം ഒരു ഹാർഡ്‍ഡിസ്കിൽ  ആയിരുന്നു. ചില കാര്യങ്ങളെങ്കിലും നമ്മൾ പഴയരീതിയിൽ ചിത്രങ്ങളായി (Print) എടുത്തു സൂക്ഷിക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്നു. 

നമ്മൾ സ്കൂളിൽ പാഠപുസ്‌തകങ്ങളിൽ പഠിച്ച ചർക്ക, പിന്നെ ഗാന്ധിജി ഉപയോഗിച്ചിരുന്ന വസ്തുക്കൾ, പിന്നെ ഉപ്പു സത്യാഗ്രഹത്തിന്റെ മുതലുള്ള ചിത്രങ്ങൾ എല്ലാം വളരെ മനോഹരമായി വൃത്തിയായി സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്നു. 

കുറെയധികം സമയം സബർമതിയുടെ ശാന്തതയിൽ ചിലവിട്ട ശേഷം ഞങ്ങൾ പോയത് ഒരു പുരാതന ജൈന ക്ഷേത്രം (ഹതീസിംഗ്  ജൈന ക്ഷേത്രം) സന്ദർശിക്കാനാണ്. പതിനഞ്ചാമത്തെ ജൈന തീര്‍ത്ഥങ്കരനായ ധര്‍മനാഥനാണ് ഈ ക്ഷേത്രത്തിലെ പ്രധാന  പ്രതിഷ്‌ഠ. 

ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ചുറ്റും തണൽ വിരിച്ചെന്ന വണ്ണം കുറെയധികം അരണമരങ്ങൾ (Polyalthia).  പിച്ചിപ്പൂക്കളും, പിന്നെ വലിയ  ഒരു ആൽമരവും. 

ക്ഷേത്രത്തിലേയ്ക്ക് പ്രവേശിക്കുന്ന കവാടത്തിൽ  വലിയ ഒരു സ്തൂപം ഉണ്ട്. 

ഹതീസിംഗ്  ജൈന ക്ഷേത്രം 

(ക്ഷേത്രത്തിന്റെ അകത്തു ഫോട്ടോഗ്രാഫി അനുവദനീയമല്ല)

 അഹമ്മദാബാദിലെ വ്യാപാരിയായ സേത് ഹതീസിംഗ് ആണ് ഈ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ നിർമാണം തുടങ്ങിവച്ചത്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ മരണശേഷം, പത്നി ഷേതനി ഹർകുൻവർ ക്ഷേത്രനിർമ്മാണം  പൂർത്തീകരിച്ചു. ഇപ്പോളും  ക്ഷേത്രം നിയന്ത്രിക്കുന്നത്   ഹതീസിംഗ് കുടുംബാംഗങ്ങൾ  ആണ്.

ഹതീസിംഗ്  ജൈനക്ഷേത്രത്തിൽ 

യാത്ര തുടങ്ങി കുറെയായിട്ടും ഞങ്ങൾക്ക് ഗുജറാത്തിനെ പറ്റി വലിയ ഐഡിയ ഒന്നും ഇല്ലായിരുന്നു. ഭാഗ്യവശാൽ ഞങ്ങളുടെ ടാക്സി ഡ്രൈവർ നല്ല മര്യാദയുള്ള ഒരാളായിരുന്നു. കുറച്ചുള്ളിലേയ്ക്ക്, ഒരു ഗ്രാമത്തിൽ മനോഹരമായ കിണറുണ്ട് എന്ന് പറഞ്ഞപ്പോൾ, എങ്കിൽ കണ്ടേക്കാം എന്നായി ഞങ്ങൾ. 

ഗുജറാത്തിൽ 'വാവ്' എന്നറിയപ്പെടുന്ന stepwells കാണിക്കാനാണ് അദ്ദേഹം ഞങ്ങളെ കൊണ്ട് പോയത്. അഹമ്മദാബാദിൽ നിന്നും ഏതാണ്ട് പതിനഞ്ചു കിലോമീറ്റർ ദൂരെയുള്ള ഹരിപുര എന്ന ഒരു ഗ്രാമപ്രദേശം. അവിടെയാണ് ദാദ ഹരിർ എന്ന ധാരാളം പടവുകളുള്ള കിണർ 

ദാദാ ഹരിർ (Stepwell)

ഏതാണ്ട് നൂറ്റി ഇരുപതോളം വാവുകൾ ഗുജറാത്തിൽ തന്നെ ഉണ്ട്. 

5 -19 നൂറ്റാണ്ടുകളുടെ ഇടയിലാണ് ഇത് മിക്കതും പണികഴിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്. 

മഴവെള്ളം സംഭരിക്കാനും മറ്റുമായി പണികഴിപ്പിച്ച ഈ കിണറുകൾ പഴയകാല വാസ്തുവിദ്യയുടെ മികവ് എടുത്തുകാണിക്കുന്നവയാണ്. 

ദാദാ ഹരിർ ഒരു അത്ഭുതം തന്നെ. ഭൂമിയുടെ നിരപ്പിൽ നിന്നും ഏതാണ്ട് അഞ്ചോളം നിലകൾ താഴേയ്ക്ക്, പുറമെ നിന്നും നോക്കിയാൽ അവിടെ ഇങ്ങനെ ഒരു നിർമ്മിതി ഉണ്ടെന്നു തോന്നുകയേ ഇല്ല. മുകളിൽ അഷ്ടഭുജാകൃതി . ഓരോ നിലയും കുറെയധികം ആളുകളെ ഉൾകൊള്ളാൻ കഴിയും വിധം വിശാലമാണ്. 

രണ്ടു വശങ്ങളിലുമായി താഴേയ്‌ക്കെത്തും വിധം പടവുകൾ ക്രമീകരിച്ചിരിക്കുന്നു. അതിമനോഹരമായ ഇസ്ലാമിക് വാസ്തുവിദ്യ ഓരോ പടവുകളിലും കാണാവുന്നതാണ്. 

കൂടുതൽ വിവരങ്ങൾക്കായി ഈ ലിങ്ക് നോക്കുക. https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_stepwells_in_Gujarat.

പിന്നീട്  ഞങ്ങൾ കാൻകരിയ തടാകം കാണാനും ബലൂൺ സഫാരിയ്കും സമയം കണ്ടെത്തി.

കാൻകരിയാ തടാകം 

കാൻകാരിയാ തടാകം അഹമ്മദാബാദിലെ രണ്ടാമത്തെ വലിയ തടാകമാണ്. തടാകത്തിന്റെ തീരം ടൂറിസ്റ്റുകളെ (പ്രത്യേകിച്ചും കുട്ടികളെ) ആകർഷിക്കുവാനായി മനോഹരമായി  ക്രമീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്. കിഡ്‌സ് സിറ്റി, ടോയ് ട്രെയിൻ, ബലൂൺ സഫാരി..അങ്ങനെ പലതും. ബലൂൺ സഫാരി ഞങ്ങൾ നന്നായി ആസ്വദിച്ചു. ആദ്യം ലേശം ഭയമൊക്കെ തോന്നിയെങ്കിലും പിന്നീട് ആകാശകാഴ്ചകൾ കണ്ടപ്പോൾ ഭയമൊക്കെ എവിടെയോ അപ്രത്യക്ഷമായി. Ahmedabad Eye എന്നാണ് ഇതറിയപ്പെടുന്നത്.  

ബലൂൺ സഫാരി 

ഇനി അഹമ്മദാബാദ് സയൻസ് സിറ്റിയിലേക്ക്.

അഹമ്മദാബാദ് സയൻസ് സിറ്റി (Earth-dome)

ശക്തമായ വെയിലും തുടർച്ചയായ യാത്രയും മൂലം ഞങ്ങളാകെ ക്ഷീണിച്ചിരുന്നു. കുട്ടികൾക്ക് നന്നായി ആസ്വദിക്കാനും പഠിക്കാനും പറ്റിയ സ്ഥലമാണ് അഹമ്മദാബാദ് സയൻസ് സിറ്റി. പല സെക്ഷനുകളായി  ലൈഫ്, എനർജി പാർക്കുകൾ, IMAX തിയറ്റർ, എർത്ത് മോഡൽ, ആക്ടിവിറ്റി സെക്ഷൻ തുടങ്ങിയവയെല്ലാം നല്ല രീതിയിൽ സജ്ജീകരിച്ചിരിക്കുന്നു. വൈകുന്നേരങ്ങളിൽ മ്യൂസിക്കൽ ഫൗണ്ടനും ഉണ്ട്.  ചില സെക്ഷനുകളി മിക്കതും പണി പൂർത്തിയാവുന്നതേ ഉണ്ടായിരുന്നുള്ളൂ.ഇത് പത്തു വർഷം  മുൻപുള്ള കാര്യം. ഇപ്പോൾ ഇത് നല്ലരീതിയിൽ ആയിട്ടുണ്ടാവുമെന്നു തീർച്ച.

ഒരു പുതിയ സ്ഥലത്തുപോകുമ്പോൾ അവിടുത്തെ ശരിയായ സംസ്കാരം അറിയണമെങ്കിൽ ഗ്രാമങ്ങളിലൂടെ യാത്ര ചെയ്യണം. സത്യത്തിൽ ഗിർ വനത്തിലേക്കുള്ള യാത്രയിലും ദാദാ ഹരിർ (Stepwell) ലേക്കുള്ള യാത്രയിലും ഗ്രാമീണ ഭംഗിയും ഗുജറാത്തിന്റെ യഥാർത്ഥ സംസ്കാരവും മനസിയിലാക്കാൻ കഴിഞ്ഞു. തീർച്ചയായും ഞങ്ങളുടെ എല്ലാവരുടെയും മനസ്സു നിറഞ്ഞ ഒരു യാത്രയായിരുന്നു- A Wonderful and Memorable Gujarat Safari. 

തിരികെ വീണ്ടും ഗവേഷണത്തിന്റെ ലോകത്തേയ്ക്ക്. ഇനി അടുത്ത യാത്രയ്ക്കായി കാത്തുകൊണ്ട്...